O «ποιητικός ρασιοναλισμός» στην αρχιτεκτονική δημιουργεί χώρους που θέλεις να ζεις, υποστηρίζει ο Άρης Κόρδας των Kordas Architects
Η αρχιτεκτονική των Kordas Architects αναπτύσσεται μέσα από ισορροπίες: λογική και συναίσθημα, τεχνική ακρίβεια και αισθητηριακή εμπειρία. Το γραφείο εισάγει τον όρο «ποιητικός ρασιοναλισμός» ως σχεδιαστική συνθήκη, όπου η δομή συναντά την ατμόσφαιρα.
Η δημιουργία χώρων – εμπειριών είναι μία συχνή αρχιτεκτονική υπόσχεση. Πως πραγματώνεται στο γραφείο Kordas Architects;
Η αρχιτεκτονική δεν είναι στατική. Δεν είναι απλώς γεωμετρία, ύλη ή τεχνολογία. Είναι ο τρόπος που ένας χώρος βιώνεται. Ο σχεδιασμός μας βασίζεται σε ισορροπίες: μεταξύ λογικής και συναισθήματος, αισθητηριακού και λειτουργικού. Δημιουργούμε χώρους που συνομιλούν με τις ανάγκες και τις αισθήσεις των ανθρώπων, ενσωματώνοντας μορφή, φως, υλικότητα και ροή.
Δεν ακολουθούμε μια μονοδιάστατη σχεδιαστική λογική. Κάθε έργο μας προκύπτει μέσα από τη σύνθεση πολλαπλών διαδικασιών με κυριότερες αυτές της «αφαίρεσης» και άρχων όπως της τεχνικής και τεχνολογικής «ακρίβειας» και της ανθρωποκεντρικής αισθητηριακής «εμπειρίας». Αυτή η πολυεπίπεδη προσέγγιση επιτρέπει στην αρχιτεκτονική να είναι ταυτόχρονα απλή αλλά και σύνθετη, λειτουργική αλλά και ποιητική.
Πώς εφαρμόζεται στην πράξη η έννοια του “ποιητικού ρασιοναλισμού”;
Η αρχιτεκτονική μας ισορροπεί ανάμεσα στη «λογική» ως αποτύπωση του πρακτικού και του απαραίτητου και στην «ποίηση» ως ανάγκη για την υπέρβαση. Από τη μία πλευρά, υπάρχει η ανάγκη για ακρίβεια, η επιδίωξη της τελειότητας, η τεχνική ευφυΐα… Από την άλλη, υπάρχει η αίσθηση, η ατμόσφαιρα, η βιωματική διάσταση του χώρου. Αυτό που μοιάζει με αντίφαση, για εμάς είναι συνθήκη σχεδιασμού. Ο Gaston Bachelard έλεγε ότι «ο βιωμένος χώρος υπερβαίνει τον γεωμετρικό χώρο». Αυτό το στοιχείο της οικειότητας, της προσωπικής εμπειρίας μέσα στον χώρο, είναι αναπόσπαστο κομμάτι του τρόπου σκέψης και της δουλειάς μας.
Τι ρόλο παίζει η τεχνολογία στον σχεδιασμό σας;
Η τεχνολογία είναι εργαλείο σκέψης, επικοινωνίας και κατασκευής. Χρησιμοποιούμε σύγχρονα απεικονιστικά μέσα, τεχνολογίες εικονικής πραγματικότητας και προηγμένες προσομοιώσεις, ώστε ο χρήστης να βιώνει τον χώρο πριν αυτός υλοποιηθεί. Στις προσομοιώσεις του τρισδιάστατου χώρου που δημιουργούμε στη μελετητική φάση ενός έργου, επιδιώκουμε, όχι απλά την απεικόνιση των μορφών, των υλικών και των χρωμάτων, αλλά και στοιχείων εμπειρίας όπως η πρόκληση να “καθίσει” ο χρήστης σε μια γωνιά του εικονικού χώρου και να παρακολουθήσει πώς αλλάζει το φυσικό φως κατά τη διάρκεια της ημέρας και των εποχών. Αυτή η προσέγγιση δεν αποτελεί μόνο τεχνική παρουσίασης του έργου αλλά και διαδικασία ανάλυσης και σχεδιασμού.
Τα έργα σας είναι προϊόντα συστήματος ή μοναδικές αρχιτεκτονικές χειρονομίες;
Η μελετητική μας προσέγγιση περιλαμβάνει και τις δύο διαδικασίες, οι τυποποιημένες μεθοδολογίες συνυπάρχουν με την εξατομικευμένη επεξεργασία κάθε έργου. Για εμάς η εφαρμογή συστημάτων και μεθοδολογιών σχεδιασμού δεν συνεπάγεται a priori την έλλειψη «μοναδικότητας», αντίθετα δημιουργεί πλαίσια που επιτρέπουν την προσαρμογή και την εξέλιξη. Δεν είναι τυχαίο ότι το σημαντικότερο αρχιτεκτονικό κίνημα της σύγχρονης εποχής, ο μοντερνισμός, ο οποίος παραμένει επίκαιρος και πηγή έμπνευσης για εμάς, “δανείστηκε” από τις αρχές της βιομηχανικής παραγωγής και της τεχνολογίας για να επαναπροσδιορίσει την αρχιτεκτονική. Οι μήτρες και τα πρότυπα ασκούν τη δική τους γοητεία, αρκεί να χρησιμοποιούνται με τρόπο που να επιτρέπει την ποικιλομορφία και τη διαφοροποίηση.
Αναφέρετε ως μέρος της μεθόδου σας τον όρο “Αρχιτεκτονικό Storyboarding”. Τι σημαίνει αυτό;
Πρόκειται για μια μεθοδολογία αντίληψης και σχεδιασμού του χώρου, την οποία εφαρμόζουμε και εξελίσσουμε διαρκώς εδώ και αρκετά χρόνια στο γραφείο μας. Βασίζεται στην ανάλυση και τον επιμερισμό της συνολικής εμπειρίας χρήσης ενός χώρου, στα βασικά «στιγμιότυπα» της, τις «θέσεις-κλειδιά» ή «στάσεις» που καθορίζουν τη σχέση μας με τον χώρο, την λειτουργική και αισθητηριακή αλληλεπίδραση μας με αυτόν. Κάθε ένα από αυτά τα «στιγμιότυπα» αναλύεται και «σκηνοθετείται» με τρόπο αντίστοιχο με το storyboarding της κινηματογραφικής τέχνης. Το σύνολο των επι μέρους στιγμιότυπων ή εμπειριών, συναρτώνται ως αλληλουχία στο ενιαίο συνεκτικό αφήγημα του χώρου. Πρόκειται για ένα διάλογο ανάμεσα στο χώρο και τον άνθρωπο – ένα διάλογο που συμβαίνει μέσα από τη χρήση του χώρου, την κίνηση, την αλληλεπίδραση με τα υλικά στοιχεία: δομή και εξοπλισμός, και τα άυλα στοιχεία, φως, σκιά, ατμόσφαιρα κλπ. Κάθε στοιχείο, κάθε μετάβαση, κάθε οπτική γωνία έχει συγκεκριμένο ρόλο. Βάσει αυτής της προσέγγισης, ο χώρος δεν αποτελεί τη διαδοχή δωματίων, δομικών στοιχείων και ανοιγμάτων, αλλά την έντεχνη ενορχήστρωση εμπειριών και αισθήσεων.
Από την αρχή, η αρχιτεκτονική μας χαρακτηρίζεται από καθαρότητα στη μορφή, σαφήνεια και έλεγχο της ογκοπλασίας και εν γένει στις προθέσεις και τα μηνύματα που το έργο μας επιδιώκει να εκφράσει.
Στο συγκρότημα Penteli Residences, για παράδειγμα, τόσο το πολεοδομικό πλαίσιο όσο και οι επιλογές χωροθέτησης των κτιριακών ενοτήτων οδήγησαν στη δημιουργία ενός απολύτως ορθοκανονικού γεωμετρικού κελύφους, ενός «κουτιού». Ωστόσο, η αρχιτεκτονική επεξεργασία των όψεων που ακολούθησε, επεδίωξε την υπέρβαση της τυπικής γεωμετρίας μέσω της επεξεργασίας και του εμπλουτισμού του κτιριακού όγκου με γεωμετρικά χαρακτηριστικά και υλικότητες βασισμένα στα ευρήματα και τους στόχους ενός συγκεκριμένου αφηγήματος που αφορά τους χρήστες και την τοποθεσία του έργου: Δύο αδέρφια και οι γονείς τους μοιράζονται το κτίριο που στεγάζει τις τρεις ιδιωτικές τους κατοικίες. Η βάση του κτιρίου διαμορφώνεται από το ισόγειο λίθινο βάθρο που στεγάζει την κατοικία των γονέων. Πάνω στον ισόγειο στιβαρό κτιριακό όγκο εδράζονται και ατενίζουν τον ορίζοντα οι δύο συμμετρικές, ισότιμες (αλλά όχι πανομοιότυπες) κατοικίες των δυο παιδιών της οικογένειας. Το κτίριο στέκει στο επικλινές έδαφος, ριζώνοντας στη γη – ατενίζοντας τον ορίζοντα.. αφηγούμενο την ιστορία, τις σκέψεις, τις σχέσεις, τα συναισθήματα και τα όνειρα των ανθρώπων που το κατοικούν.
Η πλαισίωση των θεάσεων παίζει σημαντικό ρόλο στη δουλειά σας. Πώς το προσεγγίζετε σε επίπεδο σχεδιασμού;
Δεν αντιλαμβανόμαστε τα ανοίγματα ως απλές διαμπερείς διατρήσεις των δομικών στοιχείων των κτιρίων μας. Σύμφωνα με τη μεθοδολογία του αρχιτεκτονικού storyboarding που αναπτύξαμε προηγουμένως, από κάθε κεντρικό σημείο βιωματικής εμπειρίας του χώρου αναπτύσσονται άξονες οπτικών φυγών που αναδεικνύουν τις θεάσεις που επιθυμούμε και αποκλείουν τις θεάσεις που απορρίπτουμε. Συχνά επιλέγουμε οι άξονες αυτοί να μετατρέπονται σε δραματικές ογκοπλασίες, όπως οι τριγωνικές αποτμήσεις που συναντά κανείς σε κάποια έργα μας. Επίσης συναντά κανείς στα έργα μας στοιχεία ελέγχου της θέασης, από το κτίριο προς τα έξω αλλά και ανάστροφα, σταθερών ή κινητών διατάξεων όπως κλωστρά, σκίαστρα και πετάσματα. Οι κτιριακοί όγκοι αλλά και η χρήση των φυτεύσεων συμμετέχουν επίσης στο έργο μας στο «καδράρισμα» των αμφίδρομων θεάσεων.
Μέσα από ένα αρχιτεκτονικό storyboard σκηνοθετούμε τη ματιά ως οπτική φυγή αλλά και ως έλεγχο ιδιωτικότητας. Στην οικία στην Παιανία, οι θέσεις, η πυκνότητα και το μέγεθος των περσιδωτών κατακόρυφων σκιάστρων του κτιρίου είναι τοποθετημένα ώστε για παράδειγμα να αναδεικνύεται η θέα από το κεντρικό υπνοδωμάτιο της κατοικίας προς συγκεκριμένη κατεύθυνση που δεσπόζει κατάφυτος, γραφικός λόφος αλλά να αποκλείεται η αντίστοιχη οπτική φυγή προς παρακείμενη κατοικία. Στο ίδιο κτίριο, οι κλίσεις των περσίδων της περίφραξης είναι τέτοιες ώστε να περιορίζεται η ματιά προς το εσωτερικό του οικοπέδου από τους διερχόμενους. Εν γένει τα σχετικά αρχιτεκτονικά στοιχεία, κατακόρυφες διατάξεις σκίασης, κλωστρά, περιφράξεις κλπ. δεν αποτελούν για εμάς κοινά μορφολογικά στοιχεία αλλά δυναμικά εργαλεία σχεδιασμού, όπως το κλείστρο της φωτογραφικής μηχανής, με το οποίο επιλέγουμε ακριβώς την ποσότητα του φωτός που θα αποτυπωθεί στο φωτογραφικό φιλμ ανάλογα με τις συνθήκες φωτισμού μια σκηνής.
Πολύ συχνά, το design αποσυνδέεται από την εμπειρία του χρήστη. Πώς φροντίζετε ώστε η αρχιτεκτονική σας να είναι πέρα από οπτική σύνθεση και να αφορά τη ζωή μέσα σε αυτήν;
Πώς εφαρμόζεται η εμπειρία του χώρου στην πολυκατοικία της Αγίας Παρασκευής;
Στο συγκεκριμένο έργο επαναδιατυπώνουμε τη λογική της κλασικής όψης Αθηναϊκής πολυκατοικίας, σχεδιάζοντας εξώστες σε εναλλαγή και αντιμετάθεση. Με τη μέθοδο αυτή, επιτρέπεται η δημιουργία διώροφων κενών στην όψη με στόχο να αναπτυχθεί η φύση καθ’ υψος κατά τρόπο αντισυμβατικό έναντι των κλασικών οριζοντίων διατάξεων φύτευσης (τις τυπικές ζαρντινιέρες). Το αποτέλεσμα θυμίζει κρεμαστούς κήπους, όπου ο χρήστης βιώνει ένα υβριδικό χώρο μεταξύ κατοίκησης και τοπίου.
Έχετε πειραματιστεί με το concept του υπόσκαφου σε μοντέρνα έργα. Τι καινούργιο φέρατε στα Cave Houses στην Κέα;
Η μεγαλύτερη πρόκληση ήταν να εξελίξουμε το αρχέτυπο του υπόσκαφου χωρίς να το αντιγράψουμε μηχανικά. Οι καμπύλες αρχιτεκτονικές χειρονομίες που προέκυψαν από το φυσικό πρανές και τους πολεοδομικούς περιορισμούς, έγιναν βασικό στοιχείο του σχεδιασμού, επιτρέποντας στις κατοικίες να «ενσωματωθούν» αρμονικά στο τοπίο. Οι καμπύλες αυτές γίνονται αντιληπτές ως μπετονένια «φρύδια» που ορίζουν τις τομές επι του φυσικού εδάφους, δημιουργώντας τις όψεις των κατοικιών και ορίζοντας την εικόνα τους – οι κατοικίες δεν είναι κρυμμένες, αλλά αναδύονται από τη γη παραμένοντας σε διάλογο με το φυσικό τοπίο. Ακόμα και η φύτευση δεν αποτελεί για το έργο μια τυχαία επιλογή, κατά την εκσκαφή μεταφυτεύονται τα φυτά της υφιστάμενης εδαφοκάλυψης με στόχο την επαναφορά τους με την ολοκλήρωση του έργου και τη διατήρηση ακόμα και των λεπτότερων ισορροπιών της χλωρίδας και του τοπικού οικοσυστήματος.
Η αρχιτεκτονική σας χαρακτηρίζεται από έλεγχο και ακρίβεια. Τι γίνεται όταν σχεδιάζετε σε μικρότερη κλίμακα, όπως στο ιατρείο στη Λάρισα;
Όταν ο χώρος περιορίζεται, η ακρίβεια γίνεται ακόμα πιο κρίσιμη. Στο συγκεκριμένο έργο, ο στόχος ήταν η απόλυτη καθαρότητα—τίποτα περιττό, τίποτα εμφανές χωρίς λόγο. Ο πελάτης μας, ένας καρδιολόγος που αγαπάει την αρχιτεκτονική, κι ενώ λειτουργούσε για χρόνια στον ίδιο χώρο με μαξιμαλιστική δομή και αισθητική, μας υπέδειξε την απόλυτη αφαίρεση ως επιθυμητή κατεύθυνση, με αναφορές σχεδιασμού βαθιά μινιμαλιστικής αρχιτεκτονικής. «Θέλω να ξεφορτωθώ τα πάντα», τόνιζε σε κάθε ευκαιρία. Η πρόκληση ήταν ευπρόσδεκτη αλλά όχι εύκολη. Στην τελική χωροθέτηση και αρχιτεκτονική ογκοπλασία με τα σαφή χαρακτηριστικά και τις καμπύλες χειρονομίες, καταφέραμε όλα τα μηχανολογικά και λειτουργικά στοιχεία του χώρου να είναι κατάλληλα κρυμμένα εντός των βασικών αυτών γεωμετριών. Ο χώρος δεν κραυγάζει, αλλά υπηρετεί τη χρήση του με απόλυτη πειθαρχία, δίνοντας έμφαση στην ίδια την ουσία της επιστήμης που εξυπηρετεί.
Η έννοια του καλού σχεδιασμού είναι υποκειμενική. Πώς την ορίζετε εσείς;
Καλός σχεδιασμός είναι αυτός που δεν επιβάλλεται, αλλά ενσωματώνεται «φυσικά» στη ζωή του ανθρώπου. Είναι αυτός που λειτουργεί τόσο σωστά, που δεν χρειάζεται να τον σκεφτείς. Κατά κάποιον τρόπο ο σχεδιασμός οφείλει να ενσωματώνει τόση σκέψη μέσα του ακριβώς ώστε η χρήση του να μην απαιτεί σκέψη.. Στο τέλος, η αρχιτεκτονική μας επιδιώκει να δημιουργεί χώρους όπου η ζωή φιλοξενείται αβίαστα σαν να ήταν πάντα εκεί.